Zagroda z Czarnej Dąbrowy jest unikalnym przykładem siedliska o zwartej zabudowie, w którym podwórze dostępne jest przez przejazd bramny w jednym z budynków. W przypadku tej zagrody takim budynkiem jest stodoła ustawiona na pierwszym planie.

Założyciele i użytkownicy zagrody w Czarnej Dąbrowie należeli do warstwy drobnej szlachty kaszubskiej rekrutującej się z wymienianych w źródłach bytowskich panków. Ta grupa wolnych właścicieli to relikt drobnego rycerstwa, które nie weszło do warstwy szlacheckiej. Była to grupa porównywalna z tzw. lemanami wymienianymi w źródłach odnoszących się do obszarów Prus Królewskich. Sytuację prawną panków bytowskich rozstrzygnęła konstytucja sejmu Rzeczypospolitej z 1641 roku, zrównująca ich z resztą szlachty i nadająca im pełne prawa dziedziczenia, zgodnie z prawami obowiązującymi w Prusach Królewskich po 1598 roku, kiedy nastąpiła reforma niektórych działów prawa chełmińskiego, zachowującego znaczenie na terenie Prus Królewskich do początków XIX wieku.

W XIX wieku właścicielami tej zagrody byli Żywiccy, następcami Żywickich byli spowinowaceni z nimi Żmuda-Trzebiatowscy. W wykazie mieszkańców wsi bytowskich z 1780 roku (nie uwzględniono wsi szlacheckich) wymieniony jest Christoph Czywitzki mieszkaniec Sonnenwalde, dawnego folwarku książęcego urządzonego na gruntach należących w przeszłości do Czarnej Dąbrowy. Nie jest wykluczone, że Żywiccy z Rogu (Sonnenwalde) stali się właścicielami drobnoszlacheckiego folwarku w Czarnej Dąbrowie przy końcu XVIII lub na początku XIX wieku. W 1891 roku Agnieszka Żywicka poślubiła Jana Żmuda-Trzebiatowskiego (ur. 15 VI 1859 roku, zmarł 7 VI 1917 roku), ojca m.in. Pelagii Reginy (ur. 7 IX 1901 roku, zmarła 2 I 1988 roku) i Bolesława Aleksandra (ur. 25 I 1897 roku, zmarł 23 IX 1976 roku), ostatnich właścicieli dwóch z trzech budynków, które przeniesione zostały do Muzeum we Wdzydzach. Po 1916 roku Jan Żmuda-Trzebiatowski był właścicielem gospodarstwa o powierzchni ok. 52 ha; 23 ha ziemi ornej, 25 ha lasu, 4 ha łąk i pastwisk. Wiemy, że w gospodarstwie były 3 konie, 10 krów, 2-3 maciory, 30 owiec, 70 gęsi, 30 kur. Gospodarz używał 2 wozów roboczych, bryczki, sani wyjazdowych i roboczych, pługów, bron, kultywatorów oraz młocarni.

Pankowie bytowscy posiadaną ziemię uprawiali sami lub przy pomocy pracowników najemnych. Jan Żmuda-Trzebiatowski był również właścicielem zagrody służebnej z chałupą, stodołą i chlewem (sąsiadującej z jego zagrodą), w której mieszkały 2 rodziny robotników rolnych zobowiązanych do pomocy w gospodarstwie właściciela.

Dworek w zagrodzie z Czarnej Dąbrowy jest budynkiem konstrukcji zrębowej, częściowo oszalowanym deskami, wybudowanym z drewna sosnowego ociosanego toporami, w pierwszej połowie XIX wieku. Usytuowano go w miejscu poprzedniego domu mieszkalnego w zagrodzie, wykorzystując do budowy materiał z rozbiórki tego budynku. Dworek założony jest na planie prostokąta o wielkości boków 12,65 m x 6,33 m. Budynek jest przykładem popularnej formy domu mieszkalnego na Kaszubach, upowszechniającej się od końca XVIII wieku. Charakterystyczne jest zwłaszcza umiejscowienie drzwi wejściowych w ścianie dłuższej, nieco asymetrycznie w stosunku do osi poprzecznej budynku. Od strony podwórza w budynku są dwie izby rozdzielone sienią; po lewej stronie od wejścia do budynku jest salonik, a po prawej izba codzienna, która pełniła też funkcję jadalni i sypialni gospodarza. Od strony zachodniej, w trakcie ogrodowym, jest alkierz na zapleczu saloniku (sypialnia dwóch sióstr gospodarza, Pelagii i Agaty Żmuda-Trzebiatowskich), kuchnia oraz komora, gdzie przechowywano naczynia i sprzęty kuchenne. Budynek jest częściowo podpiwniczony, zejście do piwnicy znajduje się w alkierzu. W piwnicy przechowywano przetworzone produkty żywnościowe: kompoty w słoikach, smalec w kamionkowych garnkach, mięso w weckach, mleko i śmietanę itp. Dwuspadowy dach na budynku jest konstrukcji krokwiowo-jętkowej, przykryty słomianą strzechą z kalenicą dekoracyjnie wykonaną przez dekarza.

W budynku odtworzonym w Muzeum utrzymano wszystkie zmiany jakie wprowadzone zostały przed 1945 rokiem.

Budynek sprzedany został przez Pelagię i Bolesława Żmuda-Trzebiatowskich Kaszubskiemu Parkowi Etnograficznemu w grudniu 1977 roku. Prace rozbiórkowe wykonał zakład ciesielski Jana Wildmana z Bytoni w maju 1978 roku. Dworek odbudowali pracownicy Muzeum w l. 2011-12.

Etnograficzna wystawa w muzealnej zagrodzie z Czarnej Dąbrowy uwzględnia zdarzenia z współczesnej historii Pomorza Gdańskiego, które miały związek z tą zagrodą. Podczas ostatniej wojny ukrywał się tu przed hitlerowcami ks. ppłk Józef Wrycza, pseudonim Rawycz, ideowy przywódca pomorskiego ruchu oporu. Z inicjatywy Józefa Dambka na spotkaniu w zagrodzie Żmuda-Trzebiatowskich w lipcu 1941 roku doprowadzono do porozumienia kilku grup partyzanckich i powołania Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”, największej organizacji konspiracyjnej działającej na Pomorzu. Ks. Wrycza był w ścisłym kierownictwie sprzysiężenia, powierzono mu funkcję prezesa Rady Naczelnej TOW „Gryf Pomorski”, którą pełnił przez dłuższy czas.

Aspekt dydaktyczny przyjętego programu, to przybliżenie zwiedzającym Muzeum atmosfery i warunków towarzyszących wyżej wymienionym wydarzeniom, ważnym dla współczesnej historii Pomorza Gdańskiego.

Ogólne założenia ekspozycji

Wystrój i wyposażenie pomieszczeń w budynku ilustrują warunki życia rodzeństwa: Bolesława, Pelagii i Agaty (ur. 7 XI 1895 r., zm. 25 VI 1990 r) Żmuda-Trzebiatowskich w okresie wojny. Czwartą osobą przebywającą w tym czasie w zagrodzie był ks. Józef Wrycza.

Meble, sprzęty i inne elementy wyposażenia wnętrz w budynku wskazują na wyróżniającą się pozycję społeczną mieszkańców. Wyposażenie tych pomieszczeń zmieniało się i było odbiciem ogólnej sytuacji gospodarczej regionu oraz rodziny, aspiracji i finansowych możliwości właścicieli zagrody. W większości składały się na to wyposażenie meble fabryczne z lat 20. i 30. XX wieku. Zastąpiły one usunięte z wnętrz stare meble, część których zmagazynowano na strychu budynku mieszkalnego. Wspomniane meble, to: kufer, łóżka z wyciąganą szufladą, różne typy krzeseł oraz zydle. Także ręczny magiel, drewniaki, fajansowe kubki i pojemniki na produkty żywnościowe, nieużywane już żeliwne garnki i inne sprzęty kuchenne.

Dyrektor Muzeum - Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich
oraz
Proboszcz parafii Wąglikowice

zapraszają

na otwarcie wystawy stałej: "Zagroda z Czarnej Dąbrowy - miejsce powstania TOW Gryf Pomorski"
w czwartek, 4. lipca o godzinie 11.00

Otwarcie poprzedzi msza dziękczynna o godzinie 10.00 w 26. rocznicę konsekracji zabytkowego kościoła ze Swornegaci oraz ku pamięci ks. ppłk. Józefa Wryczy

Patronat medialny:  TVP Gdańsk, Radio Gdańsk, Dziennik Bałtycki
oraz portale - naszemiasto.pl, czasdzieci.pl, koscierzyna.info, maliturysci.pl,  dzieciakiwplecaki.pl, pieknekaszuby.pl, polskieetno.pl, folkownia.pl